ÇAMAŞIR YIKAMA
Çamaşır deterjanı (İngilizce: Laundry detergent) çamaşır
yıkamak için eklenen bir tür deterjan veya temizlik maddesidir. El yıkama ve
çamaşır makinesi için mevcuttur.
Kirler
Çamaşır yıkaması, karışık yüzeyleri lif yüzeylerinden
temizlemeyi içerir. Kimyasal bir bakış açısından, kirler aşağıdaki gibi
gruplanabilir:
Şekerler, inorganik tuzlar, üre ve ter gibi suda çözünür
kirler.
Pas, metal oksitler, kurum (karbon siyahı veya is karası),
karbonatlar, silikatlar ve humus gibi katı parçacıklı kirler.
Hayvansal yağlar, bitkisel yağlar, sebum, yağ bezi, mineral
yağ ve gres gibi hidrofobik kirler.
Kan, çim, buğdaygiller, yumurta, süt, (nişasta) ve keratin
gibi proteinler. Bunlar, enzim, ısı veya alkaliyi hidrolize ve denatürasyon
etmek için gerektirir ve sürfaktanlar tarafından çıkarılmadan önce bunları daha
küçük parçalara dönüştürür.
Şarap, kahve, çay, meyve suları ve sebze lekeleri gibi
ağartılabilir lekeler. Ağartma, renkli maddeyi renksiz bir renge dönüştüren, ya
kumaş üzerinde kalan ve yıkanması daha kolay olabilen bir oksidasyon (redoks)
reaksiyonudur.
Kirlerin çıkarılması zor olan pigmentler ve boyalar, yağlar,
reçineler, katran, balmumları ve denatüre proteinlerdir.
Bileşenler
Çamaşır deterjanları, yapıcılar (yaklaşık% 50), yüzey aktif
maddeler (% 15), ağartıcı (% 7), enzimler (% 2), toprak antiredepozisyon
maddeleri, köpük düzenleyiciler, korozyon inhibitörleri, optik parlatıcılar,
boya transfer inhibitörleri, kokular, boyalar, doldurucular ve Aids içerebilir.
Yapıcılar (şelasyon veya tecrit edici maddeler olarak da
adlandırılır) su yumuşatıcılarıdır. Sert su kalsiyum, magnezyum ve metalik
katyonlar içerir (demir, bakır ve manganez). Bu katyonlar, kumaşlar ve çamaşır
makinelerinde çökelek oluşturan ve çıkarılması zor olan çözünmeyen bileşikler
(metalik veya kireç sabunları) oluşturmak için yüzey aktif madde anyonları ile
reaksiyona girer. İnşaatçılar sert su iyonlarını çökeltme, şelasyon veya iyon
değişimi yoluyla giderirler. Ayrıca, dispersiyon yoluyla toprağı temizlemeye
yardımcı olurlar.
En erken yapıcılar sodyum karbonat (yıkama sodası) ve sodyum
silikat (su camı) idi. 1930'lardan bu yana, fosfatlar (sodyum fosfatlar) ve
polifosfatlar (sodyum heksametafosfat) fosfonatların (HEDP, ATMP, EDTMP)
tanıtımı ile devam ettirildi. Bu maddeler, polikarboksilatlar (EDTA, NTA),
sitratlar (trisodyum sitrat), silikatlar (sodyum silikat), glukonik asit ve
poliakrilik asit gibi çevre açısından daha iyi fosfor içermeyen maddeler veya
zeolitler gibi iyon değiştirici maddelerdir.
Soda gibi alkaliler sert su iyonlarını çökelir ve
inşaatçılar olarak kullanılır. Ayrıca, yıkama performansını artırırlar. Pamuk
gibi hidrofilik lifler suda negatif yüzey yüküne sahipken, sentetik lifler
nispeten nötrdür. Negatif yük, anyonik sürfaktanların adsorpsiyonu ile
arttırılmaktadır. PH arttıkça, kir ve lifler daha fazla negatif yüklenerek,
karşılıklı itişin artmasına neden olur. Bu, alkalilerin yağların sabunlaşması
gibi etkilerden ayrı olarak yıkama performansını artırmasının nedenlerinden
biridir. Bununla birlikte, kir ile lifler arasındaki itici güçler tek başına
bile yüksek pH'ta tatmin edici yıkama sonuçları vermezler. İyi deterjan için
optimum pH aralığı 9-10.5'dir.
Oluşturucu ve sürfaktan, kir çıkarıcıyı ve kurucunun yıkama
etkisini elde etmek için sinerjistik olarak çalışır. Pamuk, yün, poliamid ve
poliakrilonitril gibi hidrofilik liflerle, sodyum trifosfat, tek başına bir
yüzey aktif maddeden daha etkili bir şekilde toprağı temizler. Poliesterler ve
poliolefinler gibi hidrofobik fiberlerle, sürfaktanın etkinliği, yapıcıdan daha
fazladır.
Yüzey aktif maddeler
Çamaşır deterjanlarındaki temizlik performansının çoğundan
sürfaktanlar sorumludur. Bunu toprağın suya adsorpsiyonu ve emülsifikasyonu ile
sağlarlar. Ayrıca ıslanmayı iyileştirmek için su yüzey gerilimini azaltır.
Çamaşır deterjanları çoğunlukla anyonik ve iyonik olmayan
yüzey aktif maddeler içerir. Katyonik yüzey aktif maddeler normal olarak
anyonik deterjanlarla uyumsuzdur ve kötü temizleme verimliliğine sahiptirler;
Kumaş yumuşatıcılar, antistatik maddeler ve biyositler olarak sadece belirli
özel etkiler için kullanılırlar. Zitteriyonik sürfaktanlar, çamaşır
deterjanlarında nadiren kullanılmaktadır. Çoğu deterjan, performanslarını
dengelemek için çeşitli yüzey aktif maddelerin bir kombinasyonunu kullanır.
1950'li yıllara kadar, çamaşır deterjanlarında sabun baskın
yüzey aktif maddeydi. 1950'lerin sonunda (TPS) tetrapropylenebenzenesulfonate
gibi "sentetik deterjanları" (sindetler) olarak adlandırılan maddeler
büyük ölçüde gelişmiş ülkelerde sabunun yerini aldı. Kötü biyolojik
olarak bozunabilirlikleri nedeniyle, bu alkilbenzensülfonatlar, 1960'ların
ortalarında lineer alkilbenzensülfonatlarla (LAS) değiştirilmiştir. 1980'lerden
beri, SDS (Sodyum lauryl sülfat) gibi alkil sülfatlar LAS uygulamasının
arttırılmasında bulunmuştur.
1970'lerden beri, alkol etoksilatlar gibi noniyonik yüzey
aktif maddeler çamaşır deterjanlarında daha fazla pay almıştır. 1990'larda
glukamidler ko-sürfaktanlar olarak ortaya çıkmış ve ince kumaşlar için özel
deterjanlarda alkil poliglikozidler kullanılmıştır.
Beyazlatıcılar
Ağartma maddelerinin ana hedefleri oksitlenebilir organik
lekelerdir; Bunlar genellikle bitkisel kökenlidir (örneğin klorofil,
antosiyanin boyaları, tanenler, hümik asitler ve karotenoid pigmentler). İsmine
rağmen, modern ağartma maddeleri ev tipi ağartıcı (sodyum hipoklorit) içermez.
Çamaşır ağartma maddeleri tipik olarak sodyum perborat ve sodyum perkarbonat
gibi hidrojen peroksidin stabil katkı maddeleridir. Bunlar katı maddeler olarak
etkisizdirler, fakat hidrojen peroksiti serbest bırakmak için su ile reaksiyona
girerler. Tetraasetiletilendiamin (TAED) gibi ağartma aktivatörleri de giderek
daha fazla kullanılır, bunlar daha düşük sıcaklıklarda (<60 °C), daha etkili
bir ağartıcı olan perasetik asit üretmek için hidrojen peroksit ile reaksiyona girer.
Enzimler
Çamaşırhane için enzim kullanımı 1913'te Otto Rohm
tarafından tanıtıldı. İlk preparat, katyonlu hayvanlardan elde edilen, alkali
ve ağartıcıya karşı dengesiz olan bir pankreas özütü idi. Sadece yüzyılın
sonlarında, termal olarak sağlam bakteriyel enzimlerin mevcudiyeti oldu.
Enzimler, proteinlerden (süt, kakao, kan, yumurta sarısı,
çimen), yağlardan (çikolata, katı yağlar, yağlar), nişasta (un ve patates) ve
selülozdan (hasarlı pamuk lifleri, sebze ve meyve) oluşur. Her tipte leke,
farklı tipte bir enzim gerektirir: proteinler için proteazlar (savinaz),
gresler için lipazlar, karbohidratlar için Alfa-Amilazlar ve selüloz için
selülazlar.
Diğer maddeler
Bir dizi bileşen, temizlenecek veya deterjanlanacak maddenin
estetik özelliklerini etkiler. Bu maddeler arasında optik parlaklaştırıcılar,
yumuşatıcılar ve renklendiriciler bulunur. Parfümler çeşitli, aynı zamanda
modern deterjanların bileşenleridir, diğer bileşenleriyle uyumludur ve
temizlenmiş ürünün rengini etkilemez. Bunlar tipik olarak birçok bileşiklerin
bir karışımı, ortak sınıfları terpen alkoller (sitronellol, geraniol, linalool,
nerol), bunların esterleri (linalil asetat), aromatiklik aldehitleri (helional,
heksil sinamaldehid, lilial) ve sentetik misk (galaksolid) içerir.
